De Volgermeer

Het is al weer anderhalf jaar geleden dat de Volgermeerpolder als natuurpark is geopend. Onlangs kreeg ik daarover een prachtig fotoboek in handen van de fotografe Maaike Vergouwe. Ik ga niets afdoen aan de bijzondere foto?s van de ?herschepping van de Volgermeer?. Ik plaats de Volgermeer graag in relatie tot het fenomeen ?externaliteit?. Maar eerst een stukje geschiedenis.
De Volgermeer is een midden in Waterland gelegen polder, even ten noorden van Amsterdam. In de eerste helft van de vorige eeuw werd er turf gestoken en zo ontstond er een gebied van meertjes met smalle veenstroken. Landschap dat we karakteristiek Nederlands kunnen noemen. De winning van Turf leverde niet veel op maar het storten van Amsterdams huisvuil in de ontstane veenputten wel, en vanaf 1927 is dat gedaan. Dit was destijds normaal. In de beginjaren was dat afval redelijk onschuldig en men was van plan van de polder nieuwe akkers te maken. Maar vanaf de jaren vijftig werden er ook enorme hoeveelheden chemisch afval gestort. En dit bleek zo ernstig, dat de Volgermeer de grootste en wellicht smerigste gifbelt van Nederland is geworden. Dioxine en andere giftige stoffen kwamen in duizenden vaten gelijk, onder andere, van het bedrijf Philips Duphar, dat in het westelijk havengebied van Amsterdam was gevestigd. Door aanhoudend protest van omwonenden heeft de gemeente de stortplaats in 1981 gesloten en kwam er voor dertig jaar een hek omheen.
De gemeente heeft, door middel van een rechtszaak, getracht Philips Duphar aansprakelijk te stellen voor de vervuilingen maar in het hoger beroep is Duphar vrijgesproken. De publieke verontwaardiging daarover was groot. Het hof liet zich bij zijn overwegingen vooral leiden door de vraag of Duphar in de jaren zestig had kunnen weten dat het storten van gif uiteindelijk zou leiden tot kostbare saneringsoperaties. Het hof komt op basis van jurisprudentie tot de conclusie dat ?een dergelijk inzicht toen niet mocht worden verwacht?. Het is nu de maatschappij die opdraait voor de kosten. En die waren ca. 200 miljoen euro, waarbij het probleem eigenlijk niet is opgelost omdat het gif niet is weggehaald en verwerkt maar ingepakt in wat men nu een natuurgebied noemt.
Voor Philips Duphar is het storten van gif een goedkope oplossing van misschien wel een duur probleem. Door het storten van gif hoeft Duphar niet na te denken over het maken van producten die g??n gif als restmateriaal hebben. Of men hoeft niet te investeren in bijvoorbeeld het verwerken van gifstoffen in onschuldige componenten of, beter nog, nieuwe grondstoffen. Het dumpen van gif in het milieu is een goedkope en overal ter wereld gebruikelijke manier om kosten te drukken. In de economie heet dat een externaliteit waardoor de productie goedkoper is en er geconcurreerd kan worden. De kosten zitten niet in het product maar die kosten komen uiteindelijk wel ergens terecht. De 200 miljoen, in het geval van de Volgermeer, worden door de gemeenschap betaald.
Duphar, dat moet worden gezegd, heeft puur op juridische gronden de zaak gewonnen. In 1987 heeft de regering de wet veranderd waardoor, kort gezegd, de vervuiler in de toekomst w?l aansprakelijk kan worden gesteld. Maar het is eenvoudig om te bedenken dat men bij Dupar, ook in de jaren vijftig, prima op de hoogte was van het gevaar van de dioxines en het andere gif dat men dumpte. Het was namelijk een chemische industrie met laboratoria en chemische deskundigen. Die mensen weten meer van chemie en gif dan de gemiddelde burger en waardevolle stoffen gooi je niet weg. Spullen waar je niets aan hebt die gooi je weg, en in dit geval was dat gif.
Tegenwoordig weten we dat de mens wereldwijd werkt aan een volgende ramp. Door het verbranden van koolstoffen stijgt het gehalte CO2 in de atmosfeer en na ongeveer twintig jaar dispuut, zijn ook de meeste wetenschappers het er over eens dat dit grote gevolgen kan hebben. De rampen zijn ons voorspeld. Stijgende zeespiegels, zwaardere stormen en orkanen, heviger regenval maar ook woestijnvorming. De oplossing is ongelooflijk lastig omdat we allemaal kachels hebben op gas, in auto?s rijden op benzine en van de elektriciteit genieten uit kolencentrales. Daarnaast is CO2 als probleem wat lastiger te begrijpen omdat het, anders dan een vat dioxine, onzichtbaar is en ook in cola zit waardoor het zo lekker bruist. We ademen het zelfs uit.
Mondiaal trachten regeringen afspraken te maken over het verminderen van de uitstoot van koolzuurgas maar dat lukt niet. Europa probeert het op een ?moderne? manier, met een commercieel handelssysteem in CO2. Alsof het legitiem is om je rotzooi in de atmosfeer te smijten als je er maar voor betaald. Dit systeem is redelijk bizar, als je het vergelijkt met het gif van Duphar in de Volgermeer. Het gif wordt er niet minder giftig door of het dumpen niet minder problematisch. Als je vervuilen niet verbiedt maar commercieel maakt kan je onethisch gedrag afkopen als je rijk bent. Het was, zoals we hebben geleerd de bedoeling om juist niet te vervuilen en kosten niet te verschuiven naar een ander of naar je kinderen in de toekomst.
Kan er een economisch systeem ontstaan waardoor CO2 geen externaliteit is maar onderdeel van de productie en neemt de concentratie daardoor af om het gewenste effect te bereiken? Of moet het gewoon bij wet verboden worden zoals het dumpen van gif? Net zoals er in 1987 wetgeving over de verontreiniging van grond en water is ingevoerd, zou je kunnen streven naar wetgeving met betrekking tot klimaatverandering met als moto ?de klimaatveranderaar betaald?. Dit moet dan wel mondiaal omdat CO2 geen plaatselijk probleem is. Dit is ongelooflijk ingewikkeld, temeer omdat we het vrijwel allemaal aan mee doen. De volgende generaties gaan betalen voor de gevolgen van de klimaatverandering want ik denk dat het nog decennia gaat duren voordat die wetgeving er is, als die er ooit gaat komen. We leren eigenlijk weinig van de Volgermeerpolder en dat komt misschien ook wel omdat we de zooi onzichtbaar hebben gemaakt en we het ook nog natuur noemen.
Michael Sandel. What Money Can’t Buy, the moral limits of markets. Allen Lane, pinguin books. 2012. P72-79.
http://www.deltamagazine.nl/nieuwe-volgermeerpolder-met-besmeurd-en-beschamend-verleden