Bouw-co?rdinatie

Het Amsterdamse hof deed op 20 maart 2012 uitspraak in een omvangrijke zaak tussen de gemeente Amsterdam en de aannemer van de verbouwing van de Bazel aan de Vijzelstraat. Daar zijn sinds de renovatie het Amsterdamse Stadsarchief en monumentenzorg gevestigd. Het arrest van het Amsterdamse hof is omvangrijk en was positief voor de gemeente. Onderdeel van de beoordeling van de rechters was de bouw-co?rdinatie die als plicht rustte op de bouwkundige aannemer. Hieronder ga ik daar op in.
Namens de gemeente was ik verantwoordelijk projectmanager van het project en daarmee betrokkene in de zaak. Het maakt mijn standpunt verdacht en ik zeg het u bij de start van deze blog. Toch ga ik graag in op de uitspraak omdat ik denk dat de positie van een opdrachtgever in de uitspraak van het hof aan de orde is gesteld en daar valt van te leren. Ik zal hieronder, ik beloof het u, een zo neutraal mogelijke positie innemen.
Onderdeel van de opdracht aan de bouwkundige aannemer was de co?rdinatie van de bouwkundige en de installatietechnische werken. Daarvoor waren in het contract een aantal bepalingen opgenomen, waaronder het opstellen van over all planningen, het houden van vergaderingen, een uitputtende lijst met bouwkundige voorzieningen die geco?rdineerd moesten worden, het maken van co?rdinatie tekeningen etc. Daarnaast was een co?rdinatie overeenkomst tussen de nevenaannemers van kracht en waren de installatie technische bestekken opgenomen in het contract van de co?rdinator waardoor hij volledig zicht had op de kwaliteit van de installatie-bestekken en de omvang van het werk van de nevenaannemers.
De gemeente vond, al snel na de start van het werk, dat de aannemer slecht co?rdineerde en dat de uitvoering daardoor niet goed verliep. De gemeente stelde de aannemer daarom in gebreke en uiteindelijk, om de voortgang te bevorderen, een co?rdinator aan. Het werk van deze co?rdinator behoorde volgens de gemeente eigenlijk tot het takenpakket van de aannemer en het zat ook in zijn prijs. Daarom vond de gemeente het redelijk dat de kosten van de co?rdinator door de aannemer werden gedragen. In de procedure vorderde de gemeente dan ook een vergoeding van de aannemer van het loon van de co?rdinator. Dat was niet vreemd, ook omdat de aannemer van de inzet van de co?rdinator veel profijt had gehad: de co?rdinator heeft de aannemer werk uit handen genomen.
De aannemer stelde zich tijdens de zaak, maar ook tijdens de uitvoering van de verbouw, op het standpunt dat, kort gezegd, de co?rdinatie all??n gaat over de uitvoering en dat co?rdinatie slechts een inspanningsverplichting is. In de rechtszaak stelde de aannemer als reactie op de vordering van de gemeente dat hij wel degelijk aan zijn verplichtingen op het punt van de co?rdinatie had voldaan. De aannemer onderbouwde dat door te stellen dat de co?rdinatie alleen betrekking had op de uitvoering en niet op de werkvoorbereiding. Daarnaast stelde de aannemer dat het ‘niet lopen’ van het werk niet betekende dat hij slecht had geco?rdineerd. Hij had zijn best gedaan en dat was voldoende. Hij kon niet verantwoordelijk worden gehouden voor het resultaat, omdat hij daarvoor ook aangewezen was op de medewerking van anderen, bijvoorbeeld de nevenaannemers. Kortom, de aannemer vond dat hij zich alleen maar hoefde in te spannen en dat had hij in zijn visie ook gedaan.
De gemeente heeft de aannemer tijdens de bouw herhaaldelijk gewezen op de gebrekkige co?rdinatie van zowel de werkvoorbereiding als de uitvoering. Volgens de gemeente kleven er wel degelijk resultaten aan de co?rdinatieplicht en die waren deels omschreven in het bestek. De gemeente heeft daarover de aannemer brieven gezonden, instructies gegeven en zoals gezegd o.a. op dit punt de aannemer officieel in gebreke gesteld. Uiteindelijk is, in overleg met de aannemer, een co?rdinator aangesteld. Deze co?rdinator werkte aan de verbetering van de communicatie tussen de aannemers, aan het afstemmen van diverse voorbereidende werken, het afstemmen van in elkaar grijpende werkzaamheden op de bouwplaats. Daarnaast heeft de co?rdinator een voor alle aannemers werkbare over all planning opgesteld.
Het hof heeft de vordering van de gemeente toegewezen. Daarbij heeft het hof zich niet uitgelaten over de vraag of de aannemer zich alleen maar hoeft in te spannen of dat hij ook een resultaat moet bereiken (bijv. een goed geco?rdineerd werk). Waarom heeft het hof dat niet gedaan? Omdat een oordeel daarover niet nodig was. Het hof stelt: ?Ook indien de co?rdinatieverplichting van de aannemer slechts ziet op de uitvoering en indien er sprake is van een inspanningsverplichting, moet geoordeeld worden dat de aannemer in haar co?rdinatieverplichting is tekortgeschoten?. Hij (de aannemer) heeft niet kunnen aantonen dat hij werkelijk zijn best heeft gedaan en dat stagnaties waren toe te schrijven aan derden die bijvoorbeeld dwars lagen.
Het is voor de gemeente een mooie uitspraak. Maar wat kunnen we er van leren? Hoe kan een opdrachtgever zich in geval van onvoldoende co?rdinatie opstellen? Mevrouw M. Chao Duivis, Directeur van het instituut van bouwrecht stelt in een redactioneel stuk op de site (24-7-2012) dat ?aspecten van de werkzaamheden die de co?rdinator uit moet voeren zonder meer het karakter van een resultaatsverbintenis kunnen hebben?. Zij stelt daarnaast dat ?de co?rdinator een zekere macht moet hebben om bijvoorbeeld partijen te kunnen vervangen?.
Graag ga ik verder in op deze suggesties. Ik ga er voor de redenering van uit dat de opdrachtgever weloverwogen besloten heeft over de bouworganisatie. Bij nevenaanneming spelen andere overwegingen een rol dan bij hoofdaanneming. Toch heb ik met beide vormen goede en slechte ervaringen met betrekking tot co?rdinatie. Zelfs als de hoofdaannemer de macht heeft over de onderaannemers.
De vraag is wat je kunt regelen en omschrijven in het bestek waardoor het bij de aannemers tijdens de prijsvorming duidelijk wordt wat wordt verlangd. Waar zij dus op moeten anticiperen en waarop ze kunnen worden aangesproken tijdens het werk. Om het probleem van ?onduidelijke? verplichting te omzeilen is het van belang om zo veel mogelijk specifiek te omschrijven wat de gewenste inspanning is en het daarbij horende resultaat. Ik realiseer mij dat je nooit uitputtend kunt zijn maar ik geef de voorkeur aan specifiek boven algemeen. Ook realiseer ik mij dat de voorbeelden niet het karakter van een ?lijstje? mag krijgen dat de aannemer afvinkt en het dan wel goed vindt. Als opdrachtgever wens je een co?rdinator die verantwoordelijkheid neemt en begrijpt wat goede co?rdinatie is.
Ik denk o.a. aan het volgende:
1. Alle aannemers worden verplicht, bijvoorbeeld bij de aanbesteding, een complete en ondertekende planning van al hun werkzaamheden te overleggen.
2. De co?rdinator dient deze planningen in een over all planning te verwerken en deze bijvoorbeeld 2 weken na gunning gereed te hebben. Hij/zij dient alle knelpunten tussen de nevenaannemers te bespreken en op te lossen. En levert, twee weken later, aan de directie, een door alle partijen ondertekende planning.
3. Ook de kwaliteit van een planning is te beschrijven. Ik denk aan de volgende criteria. Het kritisch pad is leesbaar, de nevenaannemers zijn opgenomen met al hun opgegeven acties en werken, de relatie tussen de werken van de aannemers is te zien, de werkvoorbereiding van alle aannemers is opgenomen, maar ook de tekeningenproductie van de architect, de constructeur en of de adviseurs. Ik zou procedures willen zien voor het indienen en verkrijgen van vergunningen, van het keuren van wapening e.d. En wat dacht u van: ?leveringen namens de opdrachtgever? en de afstemming met de nutsbedrijven en de voorbereidende procedures daarvan.
4. De maandelijkse controle op de planning zal gepaard gaan met een overzicht van afwijkingen. In het bestek kan worden bepaald dat een afwijking altijd gepaard gaan met een actie of een oplossing. Constateren all??n is onvoldoende.
5. De opdrachtgever levert aan alle nevenaannemers de bestekken van de andere percelen en verwijst daarnaar in de contracten. Alle aannemers zijn zo op de hoogte van de werken van elkaar. Maak in het contract duidelijk dat dit het startpunt is van de werkzaamheden. Installatietechniek is vaak minder ver uitgewerkt dan bouwtechniek. De installateur zal, als onderdeel van zijn opdracht, de ?detailed engineering? uitwerken op bijvoorbeeld tekeningen en dit af moeten stemmen met de andere disciplines. Installaties hebben invloed op de bouwkundige omgeving. De co?rdinator zal verzameltekeningen moeten (laten) produceren waarop bijvoorbeeld alle sparingen bijeen zijn gebracht. Beschrijf in het bestek dat dit ook co?rdinatie behoeft en onderdeel is van de opdracht. Het resultaat is tijdige tekeningen en een overzicht van de te maken bouwkundige voorzieningen, uitgezet in de tijd.
6. De co?rdinator wordt opgedragen een ontwerp te maken van de inrichting van de bouwplaats en bijvoorbeeld twee weken na gunning, deze aan de directie te leveren. Het ontwerp moet zijn besproken met de nevenaannemers, goedgekeurd en ondertekend. De co?rdinator dient inzichtelijk te maken wanneer keten geplaats worden, verplaatst worden en of verwijderd. Dit laatste is terug te vinden in de planning. Hij dient vergunningen te overleggen.
7. Ook de kwaliteit van het ontwerp van de bouwplaats kan worden beschreven. Zo moeten de keten ingetekend zijn en de water-en elektra-aansluitpunten en de opslagplaatsen voor nevenaannemers. Ook over logistiek moet zijn nagedacht. Laad en losplaatsen, de opslag van aangevoerde goederen, de plaats van afvalcontainers en de lijnen van intern transport op de bouw zijn zichtbaar gemaakt. Het resultaat zijn de tekeningen.
8. Indien een van de aannemers in gebreke blijft dient de co?rdinator dat schriftelijk te melden aan de directie. Het resultaat is een brief waarin duidelijk aangegeven is waar de klacht over gaat.
9. De eigenzinnige Engelse televisie kok Gordon Ramsay heeft een programma ?Kitchen Nightmares?. Daarin stelt hij orde op zaken in keukens en restaurants waar van alles mis is. Zijn oplossing is begrijpelijk. Een keuken hoort opgeruimd, schoon en hygi?nisch te zijn om goed te kunnen werken. Ik moet altijd denken aan de bouw waar een rommelige bouwplaats met rotzooi leidt tot ongelukken en een slecht product. Meestal zegt de bouwplaats alles over de co?rdinatie kwaliteiten van de verantwoordelijke aannemer. Ik stel voor een schone en ordelijke bouwplaats te omschreven in het bestek en tijdens een regelmatige rondloop waarbij de uitvoerders en de directie aanwezig zijn kan de kwaliteit worden beoordeeld. Het resultaat is een verslag van de bevindingen. Indien de beoordeling negatief is wordt een ultimatum gesteld en het resultaat is een schoon en opgeruimd werk waar minder kans is op ongelukken en waar beter gewerkt kan worden. Het ultimo resultaat is een beter product.
Het bovenstaande is niet zaligmakend. Naast het formuleren van duidelijke verplichtingen heeft de opdrachtgever ook een taak om oog te houden op de uitvoering. Komt de aannemer de verplichtingen niet na en zegt de opdrachtgever er niets van, dan kan hij zijn recht verliezen om nakoming te verlangen (rechtsverwerking). Bovendien moet worden voorkomen dat de opdrachtgever door veel te toetsen en te controleren verantwoordelijkheden naar zich toehaalt die eigenlijk bij de opdrachtnemer liggen.
De gemeente heeft zich tijdens de bouw laten adviseren door B. den Teuling van SIX advocaten te Amsterdam. Hij heeft nadien de rechtszaak namens de gemeente gevoerd en tot een goed einde gebracht.